به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار، در ميان همه اعمال عبادي مسلمانان، قطعا روزه از شاخص‌ترين آنهاست. تاکيد فراوان بر منزلت ماه مبارک رمضان باعث شده است تا اين ماه و اعمال عبادي آن از جايگاه ويژه‌اي بين مسلمانان برخوردار باشد.
دين مبين اسلام به‌رغم واجب کردن روزه بر همه مسلمانان مکلف، بيماران و افراد ناتوان را مستثني کرده است. به همان ميزان که روزه‌داري افراد مکلف در اين ماه نشانه عبوديت درگاه الهي است، اصرار غيرمنطقي به روزه‌داري در افرادي که به دليل بيماري يا ساير معذورات شرعي از روزه‌گيري معاف هستند، ممکن است به مخالفت با دستورات الهي تعبير شود.
با توجه به قرار گرفتن ماه مبارک رمضان در تابستان و طولاني‌بودن زمان روزه‌داري و کوتاه شدن فاصله بين افطار و سحر ممکن است مصرف متوالي وعده‌هاي غذايي در اين فاصله کوتاه خود مشکلات جديدي را براي مصرف داروها و تداخلات احتمالي آنها با موادغذايي ايجاد کند که اين موضوع مي‌تواند بر روند درماني بيماران تاثير منفي بگذارد.
راه‌هاي مختلف مصرف داروها در زمان روزه‌داري
يکي از کارهاي قابل انجام براي دارودرماني بيماران در طول ماه مبارک رمضان، استفاده از شيوه‌هاي مختلف مصرف است.
با توجه به قوانين مذهبي روزه‌داري، بسياري از روش‌هاي مصرف دارو در طول روزه‌داري براي فرد روزه‌دار با توجه به مجتهد مورد تقليد او مي‌تواند بدون اشکال باشد.
دوز مصرف با توجه به ويژگي‌هاي بيماري فرد مي‌تواند در طول ماه مبارک رمضان تغيير کند. بيماراني که مجبور به مصرف داروها هستند، در صورتي که با يکبار مصرف داروها در روز علايم بيماري آنها کنترل مي‌شود، براي ادامه مصرف داروهاي خود در زمان روزه‌داري با مشکل خاصي روبه‌رو نيستند.
اين بيماران مي‌توانند زمان مصرف داروي خود را در فاصله بين افطار تا سحر قرار دهند. در صورتي که لازم است داروي خود را با معده خالي مصرف کنند، بهترين زمان مصرف دارو براي آنها يک ساعت قبل از سحري يا ? ساعت بعد از افطاري است.
البته در اين موارد نيز بايد توجه داشت که مصرف بعضي از داروها در سحر يا افطار ممکن است تاثيرات درماني متفاوتي ايجاد کند، براي مثال داروهايي مانند انالاپريل، پروپرانولول و ديگوگسين در صورتي که صبح‌ها مصرف شوند، اثربخشي بهتري دارند. به همين دليل مصرف اين داروها در سحرهاي ماه رمضان ارجح است.
از طرف ديگر، داروهايي مانند کورتيکواستروييدها (خوراکي و استنشاقي)،H? بلوکرها و ديلتيازم در بعدازظهرها اثربخشي بهتري دارند و بهتر است بعد از افطاري مصرف شوند.
اگرچه بيماراني که روزي دو بار مجبور به مصرف داروها هستند نيز ممکن است در صورت تاييد پزشک معالج خود قادر باشند داروهاي خود را در فاصله بين افطار تا سحر مصرف کنند، اين مورد براي بيماراني که مجبور به مصرف داروها با دفعات بيشتر هستند، تقريبا ناممکن است و اين افراد بهتر است از روزه‌داري صرف‌نظر کنند.
در مواردي خاص ممکن است پزشک معالج قادر باشد با جايگزيني داروهاي بيماران، امکان روزه‌داري را براي اين گروه از بيماران نيز فراهم کند. در اين موارد مي‌توان از اشکال دارويي غيرخوراکي، اشکال طولاني اثر داروها و در مواردي از داروهاي مشابه در يک گروه درماني که نيمه‌عمر طولاني‌تري دارند و در نتيجه امکان مصرف يکبار در روز را فراهم مي‌کنند براي بيمار استفاده کرد. براي مثال در گروه داروهاي ضدالتهاب غيراستروئيدي، ناپروکسن يا پيروکسيکام را مي‌توان يکبار در روز تجويز کرد.
بين خانواده آنتي‌بيوتيک‌ها نيز اين امکان وجود دارد. در مواردي نيز ممکن است با تعويض گروه فارماکولوژيک داروها و استفاده از ساير گروه‌هاي دارويي که همان کاربرد درماني را دارند، امکان روزه‌داري را براي بيماران فراهم کرد.
تداخلات دارو و غذا
با توجه به کوتاه بودن زمان مصرف وعده‌هاي غذا در روزهاي ماه مبارک رمضان در تابستان و پر بودن معده به دليل مصرف چند وعده غذا در فواصل زماني کوتاه بين افطار و سحر، امکان بروز تداخلات بين غذا و داروها افزايش مي‌يابد. به همين دليل بايد مراقب اين نوع تداخلات به‌خصوص درمورد بعضي از داروهاي مهم بود. پارامترهاي فارماکوکينتيکي و ازجمله آن غلظت خوني داروهايي مانند لووتيروکسين، ديگوگسين، وراپاميل، پروپرانولول، والپروات سديم، ليتيوم، تيوفيلين، لوراتادين، کاربامازپين و ديازپام در صورت مصرف توأم با غذا تغيير کرده و ممکن است باعث بروز تغييراتي در اثرات درماني آنها شود.
گروه‌هاي خاص
اگرچه مطالعات زيادي وجود دارد که نشان مي‌دهد روزه‌داري مشکل خاصي براي بيماران خاص، در صورتي که علايم باليني آنها تحت‌کنترل باشد مانند بيماران ديابتي، بيماران مبتلا به پرفشاري خون و حتي بيماراني که پيوند عضو داشته‌اند ايجاد نمي‌کند، اما بايد توجه داشته باشيم که روزه‌داري بيماران مبتلا به بيماري‌هاي مزمن مانند اختلالات سيستم عصبي مرکزي و ازجمله صرع، بيماران مبتلا به اختلالات غدد داخلي، بيماران مبتلا به نارسايي قلبي- عروقي و حتي بيماران مبتلا به بيماري‌هاي عفوني که نياز به مصرف منظم داروهاي ضدميکروبي خوراکي دارند، ممکن است عواقبي را براي آنها دربرداشته باشد.
بيماران ديابتي، در صورتي که علايم بيماري آنها تحت‌کنترل باشد و بتوان فواصل مصرف داروهاي آنها را با زمان بين افطار تا سحري منطبق کرد، ممکن است منعي براي روزه‌داري نداشته باشند.
بهتر است که در صورت تمايل به اهداي خون، هنگام سحر از غذا و مايعات به اندازه کافي استفاده شود و در همان ساعات اوليه روز اهداي خون صورت بگيرد يا بعد از افطار مشروط به اين‌که افطار سبکي ميل کرده باشند، به اهداي خون مبادرت ورزند.
داروهايي که استفاده از آنها روزه را باطل نمي‌کند
آنچه بيشتر مورد توافق علماي دين و مراجع عظام است اين است که روزه در صورت استفاده از داروهاي زير باطل نمي‌شود:
- استفاده از قطره‌هاي چشم، گوش و بيني
- تمام داروهايي که از طريق پوست جذب بدن مي‌شوند يا به صورت موضعي اثر مي‌کنند، مثل کرم‌ها، پمادها و پلاسترها و مشمع‌هاي دارويي
- استعمال انواع شياف‌ها و پمادهاي مقعدي يا واژينال
- تزريقات زيرپوستي، عضلاني، مفصلي و حتي داخل رگي به استثناي تزريق محلول‌هاي غذايي و نيز داروهاي تقويتي که موجب ابطال روزه‌داري مي‌شوند (نظر شرعي مراجع تقليد درمورد داروهاي تزريقي داخل رگي متفاوت است)
- گاز اکسيژن که به صورت استنشاقي مصرف مي‌شود
- مصرف انواع دهان‌شويه‌ها، قرقره‌دار يا اسپري‌هاي دهاني مثل داروهاي آسم، به شرط آن‌که چيزي به درون معده فرو برده نشود (در اين موارد نظر شرعي مراجع تقليد متفاوت است)
- قرص‌هاي زيرزباني مانند نيتروگليسيرين (درمورد اين داروها نيز نظرات شرعي مراجع تقليد متفاوت است).
اهداي خون در ماه رمضان
متاسفانه آمارها نشان مي‌دهد که با فرارسيدن ماه مبارک رمضان ميزان استقبال اهداکنندگان خون به ? علت کاهش مي‌يابد:
?- باطل‌شدن روزه در صورت اهداي خون: به استناد استفتائات به عمل آمده و فتاوي موجود از برخي علما و مراجع ديني، از آن‌جا که اهداي خون با نيت نجات جان انسان‌ها صورت مي‌گيرد، نه‌تنها باعث ابطال روزه نمي‌شود، بلکه واجب کفايي نيز شمرده شده است.
?- ترس از ضعف و بي‌حالي پس از اهداي خون: براي جلوگيري از اين وضع عزيزاني که قصد اهداي خون دارند، بايد روز قبل و بعد از اهداي خون در فاصله افطار تا سحر، مايعات زياد به‌خصوص نوشيدني‌هاي شيرين مانند شربت مصرف کنند تا حجم خون آنان متعادل شود.
همچنين با توجه به اين‌که معمولا آب بدن روزه‌دار نسبت به حالت عادي کمتر مي‌شود، بهتر است که در صورت تمايل به اهداي خون، هنگام سحر از غذا و مايعات به اندازه کافي استفاده شود و در همان ساعات اوليه روز اهداي خون صورت بگيرد يا بعد از افطار مشروط به اين‌که افطار سبکي ميل کرده باشند، به اهداي خون مبادرت ورزند.
ضمنا هموطنان عزيزي که به دلايل مختلفي مانند بيماري يا مسافرت، عذر شرعي دارند و نمي‌توانند روزه بگيرند، در صورت واجد شرايط بودن براي اهداي خون، مي‌توانند با اهداي خون خود در ماه مبارک رمضان خلأ کمبود اهداي خون را در اين ايام عزيز جبران کنند.
روزه‌داري در دريافت‌کنندگان خون
بيماراني که در بيمارستان يا ساير مراکز درماني، خون به آنها تزريق مي‌شود، نمي‌توانند روزه بگيرند. اين عزيزان مي‌توانند در روزهايي که خون دريافت نمي‌کنند، آن هم طبق نظر پزشک معالج اقدام به روزه‌داري کنند.
منبع: دانشگاه علوم پزشکي و خدمات بهداشتي درماني مازندران- معاونت غذا و دارو